In de zomer van 2022 ging ik weer op pad met de jury van de Arie Keppler Prijs om het juryproces vast te leggen.
Inopdracht van MOOI Noord-Holland, 2024
De Arie Keppler Prijs is niet zomaar een architectuurprijs. Het is een omgevingsprijs voor ruimtelijke kwaliteit in de volle breedte, in de geest van het sociaal-maatschappelijke engagement van Arie Keppler. De vier winnaars van de Arie Keppler Prijs 2024 vertegenwoordigen actuele en urgente thema’s binnen Noord-Holland, maar ook daarbuiten. De jury heeft de vrijheid om te bepalen welke relevante en actuele thema’s ze wil agenderen. Dit jaar werden de winnaars gekozen in vier categorieën: Verhalenvertellers, Baanbrekers, Thuis in de stad en Nuts plus.
De Arie Keppler Prijs wordt uitgereikt aan personen of organisaties die de aflopen twee jaar een bijzondere prestatie hebben geleverd op het gebied van architectuur, cultuurhistorie, stedenbouw of ruimtelijke ordening in de provincie Noord-Holland.
Een onderzoek naar de kernwaarden en ontwerpprincipes van dit complex uit 1999 van architect Charles Vandenhove.
In opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf, 2023-2024
‘Een plaats waar recht wordt gesproken mag niet lijken op een warenhuis, zoals een paar jaar geleden de opdracht luidde. De verdachte heeft recht op respect’, aldus architect Charles Vandenhove in een interview met Jaap Huisman in de Volkskrant van 2 december 1994. Het Paleis van Justitie in ’s-Hertogenbosch werd in 1999 geopend door koningin Beatrix. Het is een imposant complex van 32.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak, georganiseerd rondom een binnenhof. Bij de op stapel staande renovatie wordt het gebouw toekomstbestendig gemaakt. Technische installaties worden vernieuwd en verduurzaamd zodat het gebouw weer een aantal decennia mee kan. Doel van dit onderzoek is een cultuurhistorische analyse van het gebouw om scherp te krijgen welke onderdelen, ontwerpprincipes en kernkwaliteiten cultuurhistorische waarde vertegenwoordigen en daarmee vallen onder het auteursrecht.
Voor het boek ‘Bensdorp Een fabrieksterrein in beweging’ schreef ik een essay getiteld ‘De kunst van het aanhelen’.
In opdracht van LEVS architecten, 2023
Bij de herontwikkeling van de voormalige chocoladefabriek Bensdorp in Bussum werd niet zozeer ingezet op de materiële waarde van de architectuur, de focus lag op de betekenis van dit terrein als verhalenverteller. In de geest van het fabriekscomplex is een familie van gebouwen gemaakt waarmee het scala aan mogelijkheden tussen twee uitersten – historiserende reparatie versus contrastrijke nieuwbouw – zijn verkend.
LEVS architecten hebben dit marathonproject van maar liefst 18 jaar tot een spectaculair resultaat weten te brengen. Met deze integere herontwikkeling is het gebied als industriële enclave bewaard, waarmee een uniek stukje Bussum is veiliggesteld.
In deze cultuurhistorische waardestelling wordt ingegaan op de ontginningsschuur aan de Von Draisweg 15 in Almere.
In opdracht van Gemeente Almere, 2023
Op 29 mei 1968 viel Zuidelijk Flevoland droog en kon het lastige karwei beginnen om de kleigrond gereed te maken voor bouw- en landbouwgrond. Met kleine vliegtuigen werd riet ingezaaid. Na het afbranden van het riet, volgden granen en koolzaad ter ontwatering van de bodem. Voor de waterafvoer werden greppels gegraven, die later werden vervangen door drainagebuizen. Gedurende deze staatsontginning door de Cultuurtechnische Afdeling van de Rijksdienst van de IJsselmeerpolders (RIJP) waren schuren nodig om oogsten op te slaan en de werk- en voertuigen te kunnen stallen. Hiertoe werden seriematig grote loodsen ontwikkeld en op strategische locaties neergezet. Eén van deze schuren is nog te vinden aan de Von Draisweg 15 aan de Noorderplassen in Almere. Tegenwoordig is hier de stichting Behoud Oude Technieken (BOT) in gehuisvest. Onderdeel van deze waardestelling is een quickscan waarin de ontginningsschuren in kaart zijn gebracht die vanaf 1972 in opdracht van de RIJP werden gebouwd, welke schuren nog aanwezig zijn, het type schuur/bouwsysteem (indien bekend) en de landschappelijke context (toen en nu).
Een cultuurhistorische analyse en waardestelling van een voormalige industrielocatie in de Zaandam.
In opdracht van Trebbe MiddenWest B.V., 2023
De locatie Hordijk aan de Westzanerdijk 388 in Zaandam ligt temidden van eeuwenoude cultuurlandschappen: de middeleeuwse veenontginning van Polder Westzaan met typerende opstrekkende strokenverkaveling, de voormalige zeekerende dijk de Westzanerdijk, het water van de Gouw en dijkdoorbraak de Braak. De locatie ligt tussen twee dorpen in; de grens tussen de voormalige gemeenten Westzaan en Zaandam bevond zich van 1811 tot 1974 iets ten westen van de locatie. Sinds 1954 vindt de verpakkingsindustrie van Hordijk een onderkomen op deze locatie. Momenteel beëindigt de firma haar bedrijfsactiviteiten op deze locatie en maakt Trebbe Wonen een plan voor de ontwikkeling van dit voormalige fabrieksterrein tot woonwijk. Voor deze herontwikkeling maakte ik een cultuurhistorisch onderzoek, waardestelling en transformatiekader.
In 2023 werkte ik als interim adviseur architectuurhistorie voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
In opdracht van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 2023
In deze hoedanigheid adviseerde ik over ingrepen aan talloze rijksmonumenten in de provincie Fryslân, zoals de verduurzaming van woongebouwen, het binnenklimaat van kerken, het herbestemmen van monumentale boerderijen en landschapsaanleg bij monumenten, bijvoorbeeld in het geval van de Belvedere Toren in Oranjewoud (zie afbeelding). Onder mijn verantwoordelijkheid werd het rijksmonument de Grote of Gertrudiskerk in Workum uitgebreid met de bijbehorende begraafplaats. Bij landgoed Olterterp werd de tuinaanleg in het rijksmonumentenregister bijgeschreven. Ook hield ik me bezig met een groot aantal rijksmonumenten die bijvoorbeeld door grote schade of administratieve fouten in aanmerking komen om als rijksmonument af te voeren.
Samen met Mireille Dosker schreef ik het essay ‘Bouwen aan geloofsplekken.’
In opdracht van Het Oversticht, 2022-2023
Het gaat om het eerste deel van een drieluik over religieus erfgoed in Overijssel, geinitieerd en uitgebracht door het Steunpunt Cultureel Erfgoed Overijssel. In het stuk wordt in vogelvlucht wat de verschillende religies aan geloofsgebouwen hebben voortgebracht, van de vroege middeleeuwen tot nu.
In Almere-Haven stond de beleving van de stad en het landschap centraal, waarbij werd ingezet op een levendig centrum.
In opdracht van de gemeente Almere, i.s.m. Victorien Koningsberger, 2022
De aanleiding voor deze cultuurhistorische analyse was de cultuurhistorische waardenkaart die samen met de erfgoednota door de gemeenteraad van Almere is vastgesteld. Om meer inzicht te krijgen in de waarden van de diverse post-65-wijken die Almere rijk is, is er nu behoefte aan een reeks wijkbiografieën. De eerste in deze reeks is – heel toepasselijk – ook de eerste aanzet voor de stadswording van Almere in 1974: het centrumgebied van Almere-Haven. Almere-Haven kent een interessante ideeëngeschiedenis. Deze eerste kern van Almere werd door de ontwerpers gepositioneerd in een eeuwenlange geschiedenis van Hollandse havensteden. Hiermee werd de modernistische opzet van Lelystad verlaten en nadrukkelijk gekozen voor een andere koers: een mix van functies, waar wonen, werken, winkelen en cultuur vanzelfsprekend bij elkaar komen.
Voor dit onderzoek zetten Victorien Koningsberger en ik de uitgangspunten van Almere-Haven Centrum op een rij om vervolgens vijf deelgebieden nader te bekijken. Hiermee volgden we de fasering van Almere-Haven. Deze gebieden representeren niet alleen elk een fase van de bouw van Almere-Haven Centrum, maar hebben ook een eigen unieke sfeer en uitgangspunten. Op basis van het onderzoek brachten we de cultuurhistorische waarden van het gebied in beeld en gaven aanbevelingen voor toekomstige ontwikkelingen.
Het voormalige Militair Neurose Hospitaal vertegenwoordigt een volstrekt unieke episode uit de Nederlandse krijgsgeschiedenis.
In opdracht van de gemeente Zeist, 2022
‘De jongens, de patiënten, (de cursisten, zo men wil) peinzen niet over straks. Zij denken aan het nu en laten zich gaan. Zo lang het nog kan vieren zij feest, discussiëren zij over loodzware problemen, doen zij met volledige overgave aan volleybal, basketball, voetbal, hardlopen, zwemmen en gymnastiek, werken zij dagen achtereen in de tijd van de arbeidstherapie in de pottenbakkerij, in de tekenzaal, in het lokaal van de houtbewerking, kijken zij naar films en toneelstukken, die hier iedere week gegeven worden, musiceren zij tot diep in de nacht (op avondpermissie wordt niet gelet), bespreken zij urenlang met elkaar, de dokter of de “groep” de sexuele problemen die op deze leeftijd zeker voor hen nog het gewicht hebben van een caisson, en zwijgen lang, héél lang (bij wijze van sport) tijdens de kleinere groepsdiscussie die onder toezicht van de psychiater-zaalarts tweemaal in de week wordt gehouden. Drie maanden lang léven zij, de onaangepasten die bewust of onbewust in botsing kwamen met de militaire samenleving (…).’
Dit levendige sfeerbeeld komt uit een reportage van 25 januari 1964 uit de Tijd Maasbode, toen bekend werd dat het Militair Herstellings- en Oefencentrum – voorheen Militair Neurose Hospitaal – voorgoed zou sluiten. Het in 1947 opgerichte Militair Neurose Hospitaal vertegenwoordigt een tragikomische kant van de Nederlandse militaire geschiedenis, maar is als instituut ook volstrekt uniek. Het verhaal van deze bijzondere plek wordt met het verstrijken van de tijd steeds onbekender en dreigt in de vergetelheid te raken. Om dat te voorkomen, wil de gemeente Zeist het voormalige terrein van het Militair Neurose Hospitaal aanwijzen als gemeentelijk monument. Om een monumentaanwijzing te kunnen onderbouwen, heb ik een waardestellend cultuurhistorisch onderzoek naar het terrein verricht.
Situatie van het terrein na 1964, Gemeentearchief Zeist
Cultuurhistorisch onderzoek als input en inspiratie voor de transformatie van een werkhaven.
In opdracht van Ceerm ontwikkeling, i.s.m. Johanna van Doorn, 2022
De haven van Kats is niet zomaar een haven. Het was behalve een veerhaven ook de productiehaven en kraamkamer van de Deltawerken. Na de ingebruikname van de Zeelandbrug in 1965 verviel de veerhavenfunctie en veranderde dat gedeelte in een jachthaven. Het deel met de werkhaven bleef daarentegen tot in de jaren negentig als productiehaven in gebruik. Wie de huidige haven bezoekt komt in een tijdscapsule terecht vol relicten en ruïnes uit de tijd dat hier de prefab betonelementen werden gemaakt. De haven ligt centraal in het Nationaal Park Oosterschelde en valt op door de iconische portaalkranen die boven de rest van het landschap uittorenen.
De haven van Kats staat nu op het punt een nieuw hoofdstuk in te gaan. Ceerm ontwikkeling is voornemens de productiehaven te ontwikkelen en wil cultuurhistorie een rol in de gebiedsontwikkeling geven. Dit ligt in het verlengde van de wens van het Dorps- en Havencomité Kats om de cultuurhistorische betekenis van het havengebied inzichtelijker te maken en cultuurhistorie als kans voor een onderscheidende en gebiedseigen ontwikkeling te benutten. Samen met Johanna van Doorn werkte ik aan een cultuurhistorisch onderzoek als input en inspiratie voor de transformatie van het havengebied tot een toekomstbestendige ontwikkeling.
Dit project is een samenwerking met Johanna van Doorn (links) Johannavandoorn.nl
